Op 5 april j.l. overleed Willem Frijhoff, emeritus hoogleraar aan de Vrije Universiteit. Als cultuurhistoricus hield Frijhoff zich veel bezig met de rol van de Franse taal in de Republiek, en hij verrichte belangrijk onderzoek naar de geschiedenis van Frans-Nederlandse betrekkingen.
De Franse taal leerde Willem Frijhoff op de middelbare school, dankzij een bevlogen docent voor wie hij veel waardering uitsprak in een interview uit 2003 met de Société internationale pour l’histoire du français langue étrangère ou seconde (SIHFLES), waarbinnen hij zelf ook lange tijd zeer actief was: ‘C’est certainement grâce au travail discret mais efficace de mon prof que je reçus au baccalauréat en 1960 le prix de français. C’était un livre illustré, signé par l’ambassadeur lui-même: Carcassonne, sa cité, sa couronne. J’ai toujours choyé ce premier livre de français de ma propre bibliothèque, et – croyez-le ou non – si je n’ai encore jamais mis les pieds dans la cité de Carcassonne, je connais, pour ainsi dire, cette ville comme ma poche’.
Foto: Laia Frijhoff
Het Frans zou de rest van zijn leven een belangrijk onderwerp blijven. Na studies theologie en filosofie in Nederland vertrok Frijhoff in 1966 naar Parijs om daar geschiedenis en sociale wetenschappen te studeren aan verschillende instituten, waaronder de Sorbonne en de EHESS. Hij nam er kennis van de mentaliteitsgeschiedenis à la française en introduceerde deze onderzoekstrend in Nederland. In 1981 promoveerde hij aan de Universiteit van Tilburg op een Franstalig proefschrift over de academische cultuur in de Republiek, getiteld La Société néerlandaise et ses gradués, 1575-1814. Une recherche sérielle sur le statut des intellectuels. Voor dit proefschrift ontving hij de Prins Bernhardfonds Prijs. Twee jaar later werd hij door de Erasmus Universiteit van Rotterdam benoemd tot hoogleraar maatschappijgeschiedenis. Die rol zou hij blijven uitoefenen tot hij in 1997 hoogleraar werd aan de Vrije Universiteit. In 2007 ging hij met emeritaat. Zijn afscheidscollege was getiteld ‘Dynamisch erfgoed. Of: Heeft de cultuurgeschiedenis toekomst?’.
De Franse taal en cultuur speelden een belangrijke rol in het onderzoek van Frijhoff. Hij bestudeerde meermaals de wisselende houding van de Nederlandse bevolking ten opzichte van het Frans, dat als culturele prestigetaal werd gewaardeerd, maar ook werd misprezen als uiting van deftige maniertjes. Hij schreef onder andere over de integratie van Hugenoten in de Republiek en over de belangrijke Franstalige Nederlandse schrijfster Belle van Zuylen. In zijn onderzoek wees Frijhoff vaak op de meertalige traditie van de Nederlanders, bijvoorbeeld in zijn veelgeprezen Meertaligheid in de Gouden Eeuw (2010). In 2016 was hij een van de mede-oprichters van de boekenreeks Languages and Cultures in History, uitgegeven door Amsterdam University Press. Via zijn vele Franstalige publicaties bracht hij ook Franse academici in contact met de meertalige en specifiek Franstalige cultuurgeschiedenis van Nederland, waardoor hij voor belangrijke uitwisseling zorgde. Hiervoor werd hij in 1998 beloond met een eredoctoraat van de Université de Mons-Hainaut. In 2010 ontving hij de Descartes-Huygensprijs van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Willem Frijhoff was een gewaardeerd collega die verschillende generaties romanisten en historici heeft opgeleid, en ook in samenwerkingsprojecten vele collega’s heeft weten te inspireren. Zijn overlijden is een groot gemis voor de Romanistiek in Nederland.
Enkele publicaties
Willem Frijhoff, ‘French Language or French Manners? Belle de Zuylen and the Love-Hate Relationship between the Netherlands and the French-Speaking World’. In Belle de Zuylen/Isabelle de Charrière: Education, Creation, Reception, red. S. van Dijk, 237–59. Amsterdam: Rodopi, 2006.
Willem Frijhoff, ‘Dynamisch erfgoed. Of: Heeft de cultuurgeschiedenis toekomst?’, afscheidsrede Vrije Universiteit, 2007.
Willem Frijhoff, Meertaligheid in de Gouden Eeuw: Een Verkenning. Amsterdam: KNAW Press, 2010.
Willem Frijhoff, ‘Amitié, utilité, conquête? Le statut du français entre appropriation et rejet dans la Hollande prémoderne.’ Documents pour l’histoire du français langue étrangère ou seconde 50 (2013): 29–48.
Willem Frijhoff, Marie-Christine Kok Escalle en Karène Sanchez-Summerer. “Languages and Culture in History: A New Series.” In: Multilingualism, Nationhood, and Cultural Identity, red. Willem Frijhoff, Marie-Christine Kok Escalle en Karène Sanchez-Summerer, 7–14. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2017, 7–14.
Alisa van de Haar