door Janine Berns (Radboud Universiteit) en Marie Steffens (Universiteit Utrecht)
Op school leren we talen zoals Frans, Duits, Engels of Spaans. Maar natuurlijk bestaat er niet zoiets als “het” Engels of “het” Frans, net zoals “het” Nederlands niet bestaat. We spreken zo’n taal allemaal net even anders. Denk maar aan de verschillen in tongval tussen regio’s, of aan jongeren die bepaalde woorden gebruiken die je hun opa of oma nooit zult horen zeggen. Als we beginnen met het leren van een nieuwe taal is het logisch dat we focussen op een standaardvorm; het geeft houvast. Maar zodra iemand zich al een beetje kan redden in die nieuwe taal is het de moeite waard om hem of haar ook vertrouwd te maken met de meest opvallende regionale, sociale en stilistische variatie aan de hand van authentiek materiaal. Laten we eens nagaan waarom dit zinvol is.
“Besef van taalvariatie draagt niet alleen bij aan de competentie van leerders in de doeltaal, maar creëert tegelijkertijd een algemeen sociolinguïstisch bewustzijn dat inzicht geeft in de sociale en culturele dynamiek van taal”
Besef van taalvariatie is in de eerste plaats heel handig. Want of we nu vakantieganger, student, expat of immigrant zijn, uiteindelijk willen we onze nieuwe taal toch kunnen begrijpen en gebruiken in de landen en culturen waar die taal gesproken wordt. Als een vreemdetaalspreker een beetje weet heeft van verschillen tussen regio’s/landen of leeftijdsgroepen, voelt hij zich niet al te verloren als hij bijvoorbeeld een ander Frans hoort in Canada dan in Parijs en ook weer een iets ander Frans bij jongeren en ouderen. Niet alleen het begrijpen van de taal wordt hiermee makkelijker, de gevorderde leerders kunnen natuurlijk ook in hun taalproductie rekening houden met relevante variatie.
Maar er is meer. Besef van taalvariatie draagt niet alleen bij aan de competentie van leerders in de doeltaal, maar creëert tegelijkertijd een algemeen sociolinguïstisch bewustzijn dat inzicht geeft in de sociale en culturele dynamiek van taal, of het nu gaat om hun moedertaal of de vreemde talen die ze nu aan het leren zijn, of om willekeurig welke nieuwe taal of cultuur die later in hun leven nog op hun pad komt.
In de voorstellen voor het vreemdetalenonderwijs binnen Curriculum.nu wordt de talige competentie van een leerling op een multidimensionale en authentieke manier benaderd. De bouwstenen ‘Effectief communiceren’, ‘Interculturele competentie’, ‘Taalbewustzijn’ en ‘Meertaligheid’ kennen een essentiële rol toe aan het confronteren van leerlingen met meer dan enkel de standaardvariant, en de voorstellen zetten een doorlopende leerlijn uit waarin aandacht voor taalvariatie op een natuurlijke manier verweven wordt in het curriculum. Hierbij wordt uiteraard rekening gehouden met de specificiteit van het proces van het leren van een vreemde taal, maar tegelijkertijd komt een leerling in contact met meer dan de normatieve taalvariant en worden leerlingen zich bewust van hoe taal werkt en van de impact van taal in de maatschappij waarin ze leven.
“Dankzij het internet is de maatschappij waarin de doeltaal gesproken wordt letterlijk en figuurlijk binnen handbereik.”
De mogelijkheden voor ons als taaldocenten om taalvariatie op een nuttige en efficiënte manier te verwerken in het lesprogramma van het VO zijn legio. Dankzij het internet is de maatschappij waarin de doeltaal gesproken wordt letterlijk en figuurlijk binnen handbereik. Materialen zoals video’s, kranten, blogs, hitlijsten, filmladders, Wiktionaries en podcasts zijn interessante en enthousiasmerende toevoegingen op de lesmethode die gemakkelijk zijn toe te spitsen op de belevingswereld van scholieren. Onze boodschap hierbij is dat het niet zoveel uitmaakt of je nu wilt focussen op accenten, woordgebruik of gewoon een globale indruk van een variant wilt geven. Iedere vorm van aandacht voor sociale en regionale variatie verdiept en verbreedt het taalinzicht van scholieren, waardoor we uiteindelijk met het talenonderwijs (nog) meer bereiken!
Deze tekst is eerder verschenen op taalwijs.nu
in de blogreeks ‘Geef handen en voeten aan Curriculum.nu’