Op donderdag 20 oktober organiseerde Platform Frans samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken een congres over het actuele thema ‘Persvrijheid in Frankrijk en Nederland’. De aanleiding om hierover met elkaar in debat te gaan is actueel, maar schrijnend: de meest recente cijfers van de Persvrijheid Index van Reporters Sans Frontières (RSF) tonen aan dat de persvrijheid in Nederland onder druk staat. Dit nieuws kwam naar buiten op 3 mei 2022 tijdens de Internationale Dag van de Persvrijheid. In 2022 zakte Nederland van plaats 6 naar plaats 28. Frankrijk steeg enkele plaatsen en staat momenteel op de 26e plek. Nederland zakt dus in de internationale persvrijheid index, terwijl ons land sinds 2002 altijd in de top 10 heeft gestaan.
Tijd om hier het licht op te laten schijnen in de vorm van een publiekscongres, vond het bestuur van Platform Frans. Ruim veertig deelnemers discussieerden in het Universiteitstheater in Amsterdam zowel in het Nederlands als in het Frans over de vraag: in hoeverre hebben we te maken met een verval van democratische waarden en persvrijheid? En wat kunnen we doen om dat verval tegen te gaan? Een live tolk maakte rechtstreekse vertaling mogelijk.
Om het belang van de middag en de onderlinge verbondenheid tussen Nederland en Frankrijk te onderstrepen, spraken de beide ambassadeurs het publiek toe over het thema van de persvrijheid. De Nederlandse ambassadeur in Frankrijk deed dat per videoboodschap vanuit Parijs. De Franse ambassadeur was uit Den Haag naar Amsterdam gereisd om zijn visie op het thema met de aanwezigen te delen.
Laurent Bigot, directeur van de École Publique du Journalisme in Tours, kreeg als eerste het woord. Hij bood een uitgebreid overzicht van de initiatieven die wereldwijd worden ontplooid om de kwaliteit van de journalistiek te waarborgen. Hij ging met name in op de verantwoordelijkheid van redacties wat betreft factchecken. Ook het sensibiliseren van het algemene publiek speelt daarin een rol, wat prachtig werd geïllustreerd door de reizende expositie Fake News waar Bigot bij betrokken is. Dankzij het Institut Français NL was deze ook tijdens het congres in Amsterdam te bekijken.
Margo Smit zoomde in hoe de persvrijheid in Nederland er vandaag de dag uitziet. Ze opende haar lezing met de vraag: Persvrijheid en de nieuwsombudsman: ijzige verhouding of mooie verloving? Smit werkt sinds 2017 als ombudsman bij de NPO. Waar zij dagelijks voor strijdt? Dat alle informatie die de NPO zendt betrouwbaar is. Ze reageert op klachten over nieuws en actualiteiten binnen de NPO, maar doet ook zelf onderzoek naar ethische journalistieke kwesties.
Als Smit een klacht ontvangt over een journalistieke productie, toetst zij die kwestie aan de journalistieke code van de NPO. En klachten ontvangt Smit regelmatig, de laatste tijd vooral over de uitzendingen van Ongehoord Nederland. In tijden van groeiende polarisatie is haar functie heel belangrijk, maar ook buitengewoon complex. Wat Smit het mooie aan haar beroep vindt? Dat ze de ideale wereld mag schetsen. Ze benadrukt dat het niet haar taak is om sancties op te leggen, maar dat het aan de omroep is om er wat aan te doen.
Na een pauze is het woord aan de laatste spreker: Renske Heddema. Zij is voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Journalisten. Zij belichtte in het Frans drie aspecten van de persvrijheid en ging met name in op het project Persveilig, dat journalisten een betere bescherming moet bieden.
Daarna was er ruimte voor discussie onder leiding van moderator Marijn Kruk. Kruk is journalist en werkte als correspondent in Frankrijk, Tunis en Istanbul. Door die ervaring weet hij als geen ander hoe persvrijheid onder druk kan komen te staan. Hij gaf het publiek uitgebreid de kans om te discussiëren en vragen te stellen aan Laurent Bigot, Margo Smit en Renske Heddema. Eén opmerking uit het publiek zal Margo Smit niet snel vergeten: polarisatie rijmt op democratie.
Eva de Waal (Radboud Universiteit Nijmegen)