Door Fleur Verberne (student Radboud Universiteit Nijmegen)
Op vrijdag 15 oktober heeft het jaarcongres van Platform Frans plaatsgevonden, met als onderwerp la laïcité. Dat dit over de scheiding tussen kerk en staat gaat, was de meesten van te voren wel duidelijk, maar wat houdt het precies in, hoe werkt het in de praktijk en wat is de toekomst van de laïcité? Verschillende sprekers hebben zich verdiept in deze vragen en hun overwegingen kunt u teruglezen in dit verslag. Kijkt u liever de livestream terug? Klik dan hier.
De eerste lezing, met als titel ‘De laïcité: Universeel dieet of Franse specialiteit?’ werd gegeven door professor dr. Theo de Wit, politiek theoloog en filosoof. De lezing was opgedeeld in drie vragen en hij begon met de volgende vraag: ‘Wat is de raison d’être van de problematiek rond laïcisme, scheiding van religie, politiek, kerk en staat?’ Hiervoor begon De Wit met het volgende citaat uit het evangelie volgens Mattheüs: ‘Geef wat van de keizer is aan de keizer en geef aan God wat God toebehoort.’ Als een kwestie zich op het snijvlak tussen het kerkelijke en het wereldlijke bevindt, zorgt dit voor veel controverse en strijd. De tweede vraag was: ‘Wat is het antwoord van het Franse model dat bekendstaat onder de term laïcité? Dit ging over de absolute neutraliteit van de Franse staat ten opzichte van godsdienst. En over hoe de laïcité verbonden wordt aan de aanwezigheid van de islam en de problematiek rond immigratie. Hierop volgde de derde vraag: ‘Wat kunnen wij in een land als Nederland daarvan (af)leren?’ De Wit ging in op gebeurtenissen die in de actualiteit zijn (geweest) en hoe Frankrijk hier goed of minder goed mee omging. Denk bijvoorbeeld aan de moord op Samuel Paty en het debat over hoofddoeken in Frankrijk.
Dr. Sarah Wolff, universitair hoofddocent Europese politiek en internationale betrekkingen, vervolgde het programma met haar lezing ‘Secular Power Europe and Islam, Identity and Foreign policy’, genoemd naar de titel van haar onlangs verschenen boek. Zij keek naar de relevantie van religie en secularisme op een Europees niveau, en nam een breder perspectief in dan alleen de laïcité. Wat belangrijk is wanneer het gaat over secularisme in de EU, is dat landen verschillend denken over wat secularisme inhoudt. Voor de een biedt het vrijheid; voor de ander maakt het deel uit van de identiteit van de EU, maar niet per definitie van die van henzelf. De islam wordt ook vaak gezien als een uitheemse religie. Vervolgens legde ze uit dat, hoewel de EU formeel gezien geen zeggenschap heeft over religieuze kwesties, er elk jaar een bijeenkomst wordt georganiseerd met religieuze leiders die op praten over EU gerelateerde onderwerpen. Daarnaast investeert de EU geld in projecten die streven naar een vredige islam, ofwel l’islam du juste milieu, in de EU maar ook daarbuiten. Kortom, deze lezing zat vol met interessante inzichten die ook weer een andere blik bieden op de laïcité.
Na een Nederlandstalige en een Engelstalige lezing, duiken we nu het Frans in. Hakim el Karoui, senior partner bij Brunswick Group, ging dieper in op de laïcité in Frankrijk met zijn lezing ‘Les paradoxes de la laïcité à la française’. Van tevoren werd hij geïntroduceerd door dr. Niek Pas van de Universiteit van Amsterdam. El Karoui vertelde dat de wereld steeds meer gepolariseerd is, ook wanneer het over de Islam gaat. Met zijn verhaal probeerde hij de nuance terug te brengen om een rationeler beeld te creëren. Daarvoor begon hij met meerdere aspecten van de laïcité : de wet waarin kerk en staat worden gescheiden en de republiek volledig neutraal staat ten opzichte van religie; de opvatting dat laïcité min of meer pleit voor atheïsme, als erfenis van de Verlichting. Moslims worden in dit verband vaak gezien als de Ander en de laïcité wordt gezien als onderdeel van de Franse identiteit. Vervolgens vergeleek El Karoui enkele algemene beelden met feitelijke informatie. Zo denken veel mensen een derde van de Franse bevolking moslim is, terwijl hun aandeel in werkelijkheid maar zes procent bedraagt. Dit beeld is ontstaan door verschillende factoren. Moslims zijn gemiddeld genomen actiever gelovig, halal vlees is in Frankrijk mainstream geworden en veel vrouwelijke moslims dragen een hoofddoek. Bovendien zijn de moslimpopulaties sterk geconcentreerd in en rond de grote steden. El Karoui benadrukte dat maar een klein deel van de moslims jihadist is, veel minder dan gedacht wordt, maar het zijn juist jihadisten die veel in het nieuws komen. Voor tweede generatie moslims is er dan ook nog de kwestie van identiteit: zij identificeren zich niet meer met het geboorteland van hun ouders, maar voelen zich ook nog niet Frans. Maar hoe los je dit op? Volgens El Karoui is het noodzakelijk om meer te investeren in moslimgemeenschappen, waardoor er geen geld uit het buitenland nodig is en militante figuren geweerd kunnen worden.
Het laatste deel van het programma bestond uit reflecties van de ambassadeur van ambassadeurs Pieter de Gooier en Luis Vassy op het thema van het congres. De middag werd afgeloten met een geanimeerde rondetafeldiscussie onder leiding van Martin Grisel. Aan het einde van dit leerzame jaarcongres wist het publiek een stuk meer over de laïcité en was het tijd voor de afsluitende borrel. Santé!