Door Trees Aler, Marika Beier, Jos Brink, Kees van Eunen, Stijn Heusschen, Dirk Klein, Maaike Koffeman, Jeanette den Toonder en Camiel van Woerkum, leden van de Visiegroep Buurtalen
Nederlanders staan van oudsher bekend om hun brede talenkennis. Door naast het Engels, op dit moment de mondiale lingua franca, ook andere belangrijke Europese talen een stevige plek in ons onderwijs te geven, versterken we niet alleen onze positie in het internationale (handels)verkeer, maar verbreden we ook onze culturele horizon.
Helaas moeten we constateren dat het onderwijs in de buurtalen Frans en Duits er niet goed voor staat. We zien een negatieve spiraal van dalende aantallen examenkandidaten, lage doorstroom naar vervolgopleidingen Frans en Duits en ernstige docententekorten. Als deze tendens zich doorzet, zullen toekomstige generaties de talen van onze belangrijkste buurlanden niet meer beheersen. Gezien het grote economische, culturele en maatschappelijke belang van het Frans en Duits is dat een rampzalige ontwikkeling (zie het Manifest Buurtalen, 2018).
De instroom in de hbo- en universitaire opleidingen is nu al zozeer teruggelopen dat onderwijsinstellingen zich genoodzaakt zien om in het onderwijsaanbod te snijden. Zo werd onlangs bekend dat de lerarenopleiding in Sittard overstapt op heterogene klassen (NOG, 14 april 2023) en voorzien de Sectorplannen voor het universitaire onderwijs in een landelijke gezamenlijke programmering voor de bacheloropleidingen Frans en Duits (OCW, 11 april 2023). Hiermee komt hun voortbestaan als zelfstandige opleidingen op de tocht te staan. Dat zal doorwerken in de doorstroom naar de academische docentenopleidingen. Juist vanwege de grote lerarentekorten zou men op zoveel mogelijk plaatsen routes naar het docentschap Frans of Duits moeten faciliteren.
Wij zijn van mening dat het probleem van de buurtalen bij de wortel moet worden aangepakt. Een belangrijke oorzaak van de lage instroom in de talenopleidingen is de manier waarop Frans en Duits in het voortgezet onderwijs worden aangeboden, met een eenzijdige focus op grammatica en leesvaardigheid en weinig uitdagende en aantrekkelijke vakinhoud. Hierbij speelt mee dat veel schooldirecties volstrekt onvoldoende onderwijsuren toekennen aan hun docenten Frans en Duits. Gelukkig wordt op dit moment serieus werk gemaakt van een vakvernieuwing, die de inhoud van het talenonderwijs in positieve zin moet bijstellen. Hopelijk zal dat meer jongeren enthousiasmeren voor taal en cultuuropleidingen. In afwachting van de resultaten van deze operatie, lijkt het ons uitermate onverstandig om in te grijpen in de hbo- en universitaire opleidingen Frans en Duits. Juist daar zit immers de vakdidactische en wetenschappelijke expertise die nodig is om de vakvernieuwing in goede banen te leiden.
Kortom: we zitten in een vicieuze cirkel die het voortbestaan van het onderwijs Frans en Duits bedreigt. Alle goed bedoelde plannen hebben deze negatieve tendens tot nu toe nog niet kunnen doorbreken. Daarom doen wij een dringende oproep op het ministerie van OCW om een integraal actieplan te ontwikkelen voor Frans en Duits met aandacht voor de volgende zaken:
- erken het maatschappelijk, (inter)cultureel en economisch belang van de buurtalen
- geef alle leerlingen de mogelijkheid Frans en Duits te kiezen, ongeacht hun opleiding of profielkeuze
- ontwikkel een doorlopende leerlijn voor voortgezet en hoger onderwijs, waarvan het ERK de basis vormt
- verplicht scholen voldoende contacturen aan te bieden, zodat de afgesproken ERK-niveaus daadwerkelijk gehaald kunnen worden
- maak het talenonderwijs communicatiever, aansprekender en uitdagender en zorg dat het een bijdrage levert aan burgerschapsvorming
- baseer het centraal schriftelijk examen op meer dan één vaardigheid
- stimuleer de keuze voor Duits en Frans als examenvak met een landelijke promotiecampagne
- zorg dat schooldecanen en docenten bijdragen aan een positief imago van C&M-profielen en talenopleidingen
- garandeer een goed dekkend, regionaal gespreid aanbod aan lerarenopleidingen, universitaire bachelors en educatieve masters
- geef opleidingen Frans en Duits in het hoger onderwijs extra financiële steun om een stevig vakinhoudelijk onderwijsaanbod in de doeltaal te garanderen
Kortom: de negatieve spiraal kan en moet doorbroken worden, zodat we onze reputatie als meertalige Europeanen echt waar kunnen maken. Begin morgen, er is voldoende kennis en expertise aanwezig om dit vakkundig aan te pakken!
Deze tekst is een verkorte versie van de brief die de Visiegroep Buurtalen op 26 april 2023 heeft gestuurd aan de ministers van OCW. Download de brief hier.
Op 3 mei 2023 publiceerden Stijn Heusschen en Maaike Koffeman namens de Visiegroep Buurtalen een opiniestuk met dezelfde strekking in dagblad Trouw.
Naar aanleiding daarvan werd Maaike Koffeman op 4 mei geïnterviewd op NPO Radio 1 over de vraag hoe het taalonderwijs nieuw leven ingeblazen kan worden. Beluister het interview.
Het Reformatisch Dagblad publiceerde op 1 juni een artikel van Visiegroeplid Kees van Eunen met de titel ‘Nederland spreekt zijn talen – of niet meer?’
